Ermidas, santuarios, fontes ou unha simple pedra. Galicia é unha das rexións máis ricas en lendas, enclaves máxicos e romarías de míticas orixes. Nalgúns casos trátase de ancestrales ritos, como o de pasar baixo unha pedra, beber do auga dunha fonte ou rodear unha determinada árbore. Noutros, o prodixio deriva do raio caído, das propiedades curativas das augas ou das energéticas vibracións do terreo. Manifestacións de forzas ocultas. A Costa da Morte galega é un bo exemplo.

En Finisterre, xunto ao cabo considerado na antigüidade como o fin do mundo e no alto do monte Facho, atópase a pedra de San Guillermo, un sepulcro antropomorfo coñecido como a cama de pedra. Alí acudían as parellas estériles, e tanta fama adquiriu e tanta xente ía á pedra que un bispo mandou destruíla para evitar o pagano rito. Os dous anacos partidos consérvanse hoxe semiocultos entre a vegetación, e moitos creen que aínda non perdeu as súas propiedades. E ao seu lado atópanse as chamadas «pedras santas» que forman un mirador sobre terra e mar.

Desde o alto contémplase o pueblecito e a igrexa románica dedicada a Santa María dás Áreas, que alberga un Cristo náufrago que chegou arrastrado polas olas ao que acoden a encomendarse os pescadores antes de embarcar. O Cristo foi devolto polo mar tras algún daqueles hundimientos de barcos que acreditan o nome de Costa da Morte a este lugar. Á milagrosa imaxe, á que a tradición di que lle crece a barba, encoméndanse desde antigo os marineros: «Santo Cristo de Fisterra,/ santo de barba dourada,/ dáme forzas pa pasar,/ desde Laxe a Touriñana». Exvotos de cera e maquetas de barcos colgan das paredes en petición de axuda ou como mostra de agradecimiento. Ata Fisterra viñan os peregrinos desde Santiago, uns para venerar a San Guillermo e outros para arrodillarse ante o Santo Cristo.

O cabo Fisterra, ou Finisterre, debe o seu nome á antiga crenza de que aquí estaba o «fin da terra», onde «a terra acaba e o mar comeza». Alí os fenicios levantaron un altar onde se daba culto ao sol, que a tradición di que destruíu o apóstolo Santiago. Á beira queda a pequena aldea de Duio en cuxos alrededores a lenda sitúa a cidade de Dugium, da que contan que lla tragou o mar polos pecados dos seus habitantes. Numerosos restos arqueológicos nas proximidades fan realidade a lenda ao sinalar a existencia dunha poboación que, con todo, non foi destruída por man divina senón polas dos suevos.

A doce quilómetros de Fisterra áchase a localidade de Corcurbión, que se cre fundada polos gregos. E xunto a Corcurbión, o Monte Ou Pindo, outro enclave máxico, cunha impresionante cascada e un recinto -ou eira- construído de pedras ciclópeas onde antiguamente celebrábanse cerimonias rituais para «sacar» as enfermidades.

Pasado Cée a estrada volve achegarse ao mar no pintoresco Lires de solitarias praias. Polo camiño abundan os hórreos, dos que os máis vistosos son os de Tresofe.

Onde chegou un neto de Noé

Cara ao sur a costa lévanos a Noya, da que se di que foi fundada por un neto de Noé a quen debe o seu nome. As lápidas gremiales do seu cemiterio mostran gravados que no seu maior parte están por descifrar. E cara ao norte, a costa condúcenos a Muxía. Aquí din que chegou a mismísima Virxe María en axuda do apóstolo Santiago e que a embarcación na que veu partiuse contra as rocas. Os anacos convertéronse en pedras que se poden contemplar xunto ao santuario levantado no lugar: o timón, o casco e a vela. Baixo a «vela», tamén coñecida como pedra dúas cadris (pedra dos riñones), pasan as xentes para curarse de enfermidades. É fácil ver a primeiras horas da mañá como se esforzan campesiños, ou marineros arrastrándose baixo a mesma. O «casco» é a famosa pedra abaladoira (oscilante), única que queda en Galicia das que din que abundaban outrora. A roca móvese nos días de tormenta cun quejumbroso son avisando así aos marineros do perigo, e sobre ela bailábanse as milenarias muñeiras.

Camiño da Coruña, preto de Arteixo, atópase a Virxe da Pastoriza. Xunto ao seu santuario, e baixo unha estatua en pedra da Virxe, hai un antigo dolmen baixo o que a xente pasa arrastrándose para conseguir a protección divina, sobre todo na do primeiro domingo de outubro.

E xa en Ríalas Altas queda San Andrés de Teixido, apartado paraje que foi o centro relixioso máis importante de Galicia ata que Santiago conseguiu desbancarlo e quedarse case coa exclusiva das peregrinaciones galegas. Conta a lenda que a San Andrés tocoulle o pobo de Teixido para predicar a boa nova do cristianismo. E como o santo queixásese ante o Señor do abrupto e escondido do lugar, Jesús consoloulle dicíndolle: «Quédache aí Andrés que che han de visitar máis de tres». E así foi, porque é fama que a San Andrés de Teixido debe ir todo o mundo en peregrinación, polo menos unha vez na vida. Xa o di o refrán: «A Santo Andrés de Teixido vai de morto ou que non foi de vivo». Ou sexa que si non se peregrina en vida, peregrinarase despois como ánima en pena, como o pobre Fiz Cotovelo de «O Bosque Animado».

Aínda se poden ver aos lados do antigo camiño «amilladoiros» formados ao longo de séculos por romeus, que deixaron unha pedra como sinal do seu paso. Nas antigas tradicións galaicas dicíase que no día do Xuízo Final as pedras serían testemuñas e dirían quen cumpriu a promesa de ir a San Andrés.

Teixido conserva unha curiosa artesanía de figuras feitas con miga de pan tinguidas con anilinas de vivas cores que representan a San Andrés, a barca con que chegou á costa, cristos e diversos símbolos relacionados co lugar. Polos alrededores crece a chamada planta «namoradoira» da que din que remedia males de amores. Teixido ten tamén unha fonte máxica, á que se adoita arroxar un anaco de pan: si flota, non hai problema; pero si afúndese, desgraza segura. Outra tradición sinala que o islote que se alza fronte ao santuario é en realidade a barca na que arribou ao lugar o santo e que foi convertida en pedra. Algún milagre debeu de existir para que San Andrés conseguise desembarcar nestas costas tan temidas polos navegantes e cheas de historias de naufragios.

Tras dar a volta a ríaa chégase a Corme preto de onde se atopa «a pedra dá serpe»; trátase dunha serpe gravada sobre unha pedra, que foi lugar de antigos cultos celtas e ao que a Igrexa colocou encima unha cruz de pedra para cristianizar o paraje. Conta a lenda que a serpe gravouna San Adrián para afastar a estes animais que antes menudeaban por estas costas. E esta é só unha pequena mostra dunha peregrinación máxica que podería ser inabarcable. Baste saber que alá, con seguridade, é lugar de peregrinación e milagres.

César Justel.

Extraído de www.abc.es