“Quédate eiquí, S. Andrés, que de vivos ou de mortos todos te virán a ver” Anónimo.

Se tivésemos que elixir un lugar en Galicia onde se respirase con maior intensidade o seu pasado celta e mítico, sen dúbida deberiamos dirixir os nosos pasos a San Andrés de Teixido. Certamente Compostela foi o centro espiritual máis dinámico do occidente peninsular, pero a antigüidade da peregrinación e sobre todo as suxestivas e populares lendas de Teixido fan deste enclave un dos destinos máis sorprendentes deste finis terrae. Son tantas as referencias deste lugar a un mundo mítico precristiano, lendario e sacro, que poderiamos encher varios libros tratando de desentrañar o seu simbolismo e a súa natureza. Se a todo isto sumamos o encanto do pequeno pobo e o seu majestuoso paisaxe, é difícil resistirse a coñecelo. E é que como di a tradición, a ?Santo Andre vai de morto, ou quen non foi de vivo?, nun lema que fixo popular a este sinxelo santuario.

Todo en San Andrés está máis relacionado cos mortos que cos vivos. Dise por exemplo que quen non peregrine en vida a ver ao santo deberá acudir polo menos tres veces, pero o fará reencarnado en réptil, e por este motivo é preciso respectar a vida de lagartos e culebras nas inmediacións da aldea, manifestacións das almas que acoden a cumprir co rito. Tamén relacionada con esta crenza é o costume de que os familiares dun parente recentemente falecido depositen pedras nos milladoiros, amontoamentos de pedras que simbolizan as almas do purgatorio que pugnan por saír e limpar os seus pecados. Pero quizais o verdadeiro protagonista de San Andrés é o mar, ese océano dos mortos, a cuxo outro extremo atopábase a illa dos bienaventurados, da Abundancia, da Felicidade ou da Eterna Mocidade (trasposición do mito celta de Ávalon). Na mitoloxía celta esta illa representaba a eterna dita dos defuntos, o final do camiño que as almas percorrían tras a morte nunha viaxe perigosa, que esixía de toda mediación posible para chegar a bo termo. Na propia lenda que deu orixe ao santuario atopamos moitos destes elementos: habendo sido crucificado San Andrés en Patrás, Grecia, dous discípulos recolleron o seu corpo e levárono nunha barca de pedra ata as costas de Galicia (idéntico relato ás traslatio de Santiago). Dise que a barca de pedra é o illote rochoso situado enfronte da costa do santuario (pena Gabeira), o que outorga a San Andrés unha función psicopómpica, como portador de almas a través do océano. Recorda este San Andrés á figura de Caronte, o barqueiro que na tradición clásica levaba as almas alén da lagoa Estigia, a cambio dunha moeda de ouro. Non debemos esquecer tampouco a semellanza dalgúns destes elementos coa mitoloxía celta, e que relacionan ao ?Outro mundo? ou ao Sidh coa Casa de Donn Firineach, deus do inframundo da tradición irlandesa que pediu ser enterrado nunha illa fronte á costa, e anunciou aos mortais que ninguén chegaría ao paraíso sen pasar previamente pola súa casa. Non deixa de ser curioso ademais que este Donn fose neto de Breogán, o mítico rei celta que fundou a Torre de Hércules, no próximo Magnus Portus Artabrorum (A Coruña).

É recomendable chegar a San Andrés desde Cedeira, seguindo o sentido da peregrinación, e así parar nos miradoiros de Chan vos Cadris desde onde a vista resulta espectacular. O pobo abaixo, o océano inmenso, os grandes cantiis salpicados de bosquetes? Desde estes miradoiros a estrada descende vertiginosamente ata alcanzar a pequena aldea, ateigada de postos de recordos onde adquirir os sanandreses. Estes exvotos están elaborados con faragulla de pan horneada con diversas formas e destinos; algúns propician a boa sorte no amor, outros na fortuna, os negocios ou as viaxes, sempre tras ser bendicidos na misa da igrexa. Tamén forma parte do rito acudir á fonte dos tres caños, na parte baixa do pobo xunto ao santuario, e arroxar unha faragulla de pan ao pilón; se está flota cumprirase o noso desexo, pero se se afunde teremos que volver a San Andrés a pedir o noso desexo de novo. Nos arredores da fonte recóllese a herba dá namorar,  e que di a tradición soluciona os amoríos e problemas do corazón a todo o que a planta e consegue que creza. A igrexa do santo propiamente dita é un templo do século XVI, moi sinxelo e parco en ornamentos. As fachadas encaladas contrastan co tellado de lajas de lousa negra. Tan só o pequeno retablo do barroco italiano destaca en valor artístico, pero a pesar desta sinxeleza, todo o que rodea a Teixido rezuma sacralidad. Estamos sen dúbida ante un lugar sacro desde tempos tan remotos que se perde no recordo das xentes.

Abandonamos San Andrés ascendendo pola estrada en dirección a Agarimo, para admirar os cantiis máis altos de Europa, se exceptuamos algúns fiordos noruegueses. A uns 7 quilómetros alcanzamos o miradoiro de Vixia Herbeira, unha atalaia que se utiliza desde fai varios séculos para vixiar as incursións de inimigos e saqueadores, tan frecuentes nestas costas. Desde aquí o ceo parece fundirse co mar na liña do horizonte, e o ruxido do mar apenas se escoita como un rumoreo, confundido co vento incesante. Con esta espectacular panorámica, resulta máis sinxelo comprender por que os antigos ártabros consideraron a Teixido un dos enclaves máis sacros da terra?

Alfredo Orte Sánchez ©  www.rutasyleyendas.com