Dicía Federico García Lorca: “Só o misterio nos fai  vivir. Só o misterio”. E tanto Jorge L. Borges como Lewis Carroll, que comparten o honor de ser os autores non científicos nin filosóficos máis citados en obras de filosofía e de ciencia, ofrécennos nas súas obras, como o maior atractivo para a súa lectura, ese elemento inquietante que nos leva ao asombro, á perplejidad; esa chamada que nos fai imaxinar outros mundos e obríganos tamén a pensar e a buscar unha razón que nos dea respostas para vivir en leste, sobrecollidos ante tanto misterio.

Que é o tempo, a vida, quen somos cada un e que facemos aquí? Como naceu toda esta inmensidade que podemos contemplar cando miramos ao Ceo ou nos penetramos nas profundidades dos mares? Por que nos empeñamos en facerlle dano á Terra que nolo dá todo, ata o noso propio corpo, e en contaminar o Aire ata facelo ás veces tan irrespirable? Que sentido lle estamos dando ao noso deambular polo mundo e para que, en definitiva, viñemos? Cales son as leis que fan funcionar tan armónicamente, aínda a pesar noso, tanta diversidad e tan infinita beleza? Etc., etc., etc.

A esta procura de respostas á orixe e as causas que existen detrás de todo, a esta especie de atracción amorosa e irresistible cara ao coñecemento que, á vez, prodúcenos unha certa inquietude ao non contar con respostas claras que nos satisfagan, é ao que chamamos filosofía. Pero tamén a ciencia é unha afanosa procura que, por distintos camiños de investigación, fúndese ás veces coa filosofía, xa que son as mesmas inquietudes as que levan ao filósofo e ao científico cara a novos descubrimentos que van abrindo paso e iluminando o camiño do home no seu transitar polo mundo.

¡O Home! Existe maior incógnita que el mesmo, un ser que é pura paradoja, tan cambiante, tan transitorio e á vez tan eterno?

Díxose e repetido que o home é filósofo por natureza. Pero entón vén a ciencia e pregúntase onde reside ese desexo ou esa necesidade de atopar respostas, en que lugar do noso corpo se aloxa, no noso corazón, na nosa mente? Os científicos estiveron investigando e descubriron que o cerebro humano foi genéticamente deseñado para sustentar crenzas espirituais, ou sexa, que hai un espazo físico no noso cerebro onde se asenta a nosa conciencia. Tamén soubemos últimamente, grazas ao estudo da antropología, que “o sagrado é un elemento da estrutura da conciencia, non un estado da historia desa conciencia”, segundo xa afirmaba Mircea Eliade na súa monumental obra sobre a historia das crenzas e as ideas relixiosas, en contra do positivismo reinante.

A vida cotiá pode ser realmente unha aventura apaixonante. Pero ademais, podemos facela moi entretida e moito máis interesante si a enriquecemos dándolle un contido filosófico ao que facemos en cada momento, desde o máis cotián ao que irrompe intempestivamente de forma inesperada. Para eses golpes bruscos que aparecen de vez e que nos poden zarandear ata afundirnos si non estamos suficientemente preparados e ben agarrados ao noso eixe central, unha verdadeira preparación filosófica pódenos salvar do bache, ata facernos máis fortes e mellores tras superar a proba. A experiencia de vivir momentos difíciles e saber afrontalos con entereza vainos a dar unha gran seguridade e vainos a afianzar no camiño que eliximos.

Simplemente observando as cousas e os procesos de cambio e evolución que cada unha conleva, imos cada día modificando as nosas actitudes e sentimentos cara a elas e, ao mesmo tempo, ímonos coñecendo un pouco máis a nós mesmos e podemos ir medrando ao extraer sempre unha experiencia positiva do vivido. Así avanzamos e podemos ir descubrindo aos poucos que a filosofía, a simple e natural procura da verdade e do que pode haber detrás de cada acontecemento, dá efectivamente respostas cada vez máis satisfactorias ás nosas inquietudes trascendentes, e é o mellor soporte para entender o que a razón ou a relixión non son capaces de explicarnos. Ou si?

Dous científicos da universidade de Pensilvania, Eugene d´Aquili e Andrew Newberg, profesor de psiquiatría e antropólogo dedicado ao estudo das relixións o primeiro, e médico especialista en neurofisiología e medicina nuclear o segundo, fixeron públicas as súas investigacións sobre os efectos da meditación e a pregaria no cerebro humano e crearon unha nova rama do saber: a neuroteología. A palabra xa foi utilizada por Aldous Huxley para denominar a disciplina dedicada a entender as complexas relacións entre a espiritualidad e a actividade física do cerebro. Durante dous anos, Newberg estudou as funcións e os riegos sanguíneos do cerebro de oito budistas tibetanos durante o seu meditación e dun grupo de monxas franciscanas mentres rezaban ensimesmadas as súas oracións. Segundo estes dous científicos, a oración e a meditación activan algunhas funcións cerebrais que son as que crean a sensación de plenitude absoluta e de comuñón trascendental. Os investigadores de Pensilvania subliñan que o cerebro está programado para axudar aos homes a sobrevivir nun mundo cruel e agresivo, dando un sentido á súa existencia.

Demostrouse tamén que a estrutura do cerebro non é tan estática como se pensaba fai uns anos. Estudos recentes demostraron que o cerebro cambia constantemente, e a súa estrutura e función modifícanse segundo sexa o comportamento do individuo, amoldándose a cada circunstancia. A meditación dun monxe budista ou a pregaria dunha monxa católica teñen unhas repercusiones físicas no cerebro, concretamente nos lóbulos prefrontales, que provocan o sentido de unidade co Cosmos que experimenta o monxe, ou de proximidade a Deus que sente a relixiosa. Estas experiencias e sensacións nacen dun feito neurológico: a actividade dos lóbulos prefrontales do cerebro, que son os que corresponden á capacidade de concentración, de perseveranza, de gozar, de pensar en abstracto, da forza de vontade, do sentido do humor e, en último término, da integración armónica do noso propio eu con todo o que nos rodea.

D´Aquili e Newberg intentaron responder a cuestións como a orixe da elaboración dos mitos, a conexión entre o éxtasis relixioso e o orgasmo sexual ou os datos que aportan as experiencias próximas á morte, sobre a natureza dos fenómenos espirituais. Eles investigaron de onde provén esa necesidade humana de crear mitos para explicarse o mundo, buscando na mitología e nas relixións esa tendencia innata do ser humano a sentirse unido á Natureza formando parte do Cosmos e a crer nun Deus infinito e poderoso como Creador Supremo de toda a existencia. Non existe relixión nin tradición popular que non crea na existencia de Deus e na inmortalidad do alma. Isto é un feito xa demostrado polos antropólogos, e agora resulta que, ademais, isto pódese observar, gravar e fotografar estudando científicamente os mecanismos do cerebro. Ou sexa que Deus está, en palabras destes investigadores, cableado no cerebro humano.

Outro investigador, o Dr. Richard Davinson da Universidade de Wisconsin, mostra que podemos actuar sobre os lóbulos prefrontales, xa sexa con medicamentos (como o famoso Prozac) ou coa meditación. O que ocorre é que ao suprimir os fármacos os efectos conclúen, mentres que as repercusiones da meditación permanecen. Defende sen medo este investigador que o exercicio continuado da meditación inflúe positiva e decisivamente sobre esta parte do cerebro e, polo tanto, sobre o comportamento humano. É moi posible que, nun futuro non moi afastado, a prescripción médica de momentos de meditación sirva para mellorar o noso carácter ou calquera deficiencia de comportamento.

Moitos pensadores materialistas (non me atrevería a chamalos filósofos, xa que a filosofía busca máis aló do material que a eles lles limita) creen que a relixión é unha invención psicolóxica que nace da necesidade de aliviar os medos existenciales e atopar así a comodidade deses anclajes no medio dun mundo confuso e cheo de perigos. Pero xa vimos que o impulso cara ao espiritual arraiga na biología do ser humano. O home comenza sentindo o impulso relixioso e atopa a verdade na filosofía que une todas as relixións, as ciencias e as artes, iniciando un camiño de procura xa imparable para o que foi ferido pola flecha divina que esperta o seu Amor pola Sabedoría. Este coñecemento é o que o equilibra e vaille a dar forzas para sobrevivir no medio dos vaivéns da vida, pois a medida que vai descubrindo o que hai detrás do que os seus sentidos perciben ou experimentan os seus sentimentos, dáse a si mesmo respostas que o fan feliz para continuar aínda no medio da maior dor.

Falei antes de relixión como o inicio do espertar da conciencia no home, pero quero aclarar que cando digo relixión non me refiro a ningunha en particular, senón ao sentimento relixioso de unión co divino innato no ser humano que é, precisamente, o que nos diferencia dos animais, incapaces estes de ter conciencia de si mesmos e de concibir a divinidad. Entender o paso do tempo e a realidade da morte fainos humanos. Segundo investigou a moderna antropología, os antigos enterraban aos seus mortos orientados cara ao Oeste para solidarizar a sorte do alma co curso do Sol, o que implica a crenza en que a vida continuaba agora máis aló do visible aos nosos ollos, da mesma xeito que o Sol se ocultaba, para volver renacer nunha nova encarnación, é dicir que, logo dun tempo de descanso volverá, como o Sol, para amencer a un novo día e continuar o seu camiño de evolución na materia dun corpo novo.

Para comprender a diversidad das relixións sería necesario unha análise moi seria e un estudo comparativo das grandes relixións da antigüidade, dicía HPB. A ciencia tería que indagar sistemáticamente as operacións da Natureza a través das súas leis inmutables e sacar conclusións, comparando á vez as explicacións transmitidas nos seus mitos polos pobos antigos. Agora sabemos que a tradición oral recolleita nas mitologías non é máis que nosa propia historia contada polos nosos antepasados que, a través de afirmacións fabulosas querían darnos a entender verdades importantes e coñecementos profundos que teriamos que saber desvelar.

Recuperar esta sabedoría que nos legaron os antigos coas súas tradicións e teñen corroborando de diferentes formas todas as Escolas de Filosofía, tanto de Oriente como de Occidente, vai ser, cando saibamos entendelo, o noso mellor soporte para vivir a cotidianidad nun estado interiormente feliz e en harmonía coas persoas e as circunstancias que nos rodean.

María Angustias Carrillo de Albornoz
Corresponsal da revista Esfinge