O neurólogo ruso Levon Badalian (1929-1994), que se dedicou de forma especial á neurología infantil, advertía sobre o dano que o exceso de información provoca no desenvolvemento neurológico e cerebral dos nenos, sendo leste o causante de moitos dos trastornos da aprendizaxe…

O psicólogo británico David Lewis acuñou o término Information Fatigue Syndrome (IFS), Síndrome de Fatiga por Exceso de Información. Este término utilízase para caracterizar o elevado nivel de estrés dos que intentan custe o que custe asimilar o caudal de información que lles chega constantemente a través da televisión, teléfonos móbiles, xornais, libros, faxes e, sobre todo, de Internet. O IFS caracterízase por un estado psicolóxico de hiperexcitación e ansiedade ao verse ante un amplo mar de información e contar, literalmente, con millóns de páxinas. Pero, ao mesmo tempo, provoca medo e inseguridade por non poder manexar esa inmensa cantidade de información. En moitos casos leva, ata, á parálisis da capacidade analítica, podendo conducir a decisións imprudentes e a conclusións distorsionadas.

Esta nova forma de contaminación foi chamada Infoxicación.

A infoxicación é o que temos cando a información que nos rodea, ou aquilo que creemos que debésemos saber, supera a nosa capacidade de asimilación.

Aínda que non todo o mundo ten acceso á totalidade dos medios, para todos se incrementou, en progresión geométrica, a cantidade de datos con relación aos que tiñamos dispoñibles fai algúns anos. Pero a pregunta fundamental que nos facemos ante esta avalancha é: ese enorme crecemento de datos fixo crecer de igual forma o noso coñecemento?

O contar con máis datos, ter información ao día, estar conectado de forma permanente, non necesariamente significa que se coñece máis, ou que se comprende mellor o que sucede.

Datos, información e intelixencia

Os datos —as cifras, a cantidade, a anécdota, o suceso— son a materia prima da información. O que hoxe se escoita como noticias son generalmente datos, “sucedeu isto ou aquilo”, e suponse que nas imaxes, fotografías ou filmaciones que se mostran estamos vendo a realidade; pero esquécesenos que a cámara non capta todo, senón o que quere captar o que a manexa, ou o que queda tras ser editadas as tomas parciais. Datos son datas, lugares, nomes; o que en realidade temos non é un exceso de información, senón un exceso de datos.

A información é a capacidade de responder preguntas que expliquen os datos, por que sucedeu isto ou aquilo, cal é a razón de que as cifras suban ou baixen. A información require, necesariamente, do pensamento. Unha secuencia rápida de imaxes, sons e locuciós pode resultar impactante para convencer ao consumidor ou ao elector, como xa advertía Vance Packard ao final dos anos 50, pero non permite facer o proceso reflexivo que leva a comprender o porqué dos sucesos. O océano de datos que recibimos diariamente e ao que temos acceso, só pode ser útil na medida en que o podamos procesar como información. Non basta con estar decatado de que algo sucedeu, é necesario saber por que sucedeu, en que contexto sucedeu; aí si imos estar informados; antes diso só estaremos impactados e, ata saturados por exceso de impacto. Os datos din o que está sucedendo, pero a información axúdanos a comprender por que sucede.

A intelixencia é, fundamentalmente, a capacidade de discernir: saber que é unha cousa, que é outra e cal é a diferenza entre ambas. Pode parecer sinxelo, pero para lograr o coñecemento necesitamos discernimiento, saber que é o correcto para poder diferencialo do que non o é. Isto proporciona principios e criterios.

A través dos datos elaboramos un proceso de pensamento. Pero para que toda información sexa algo útil, é necesario aplicar o discernimiento, evaluarla de acordo a un bo criterio, contrastala con principios fundamentais para saber a súa validez. En definitiva, é a intelixencia a que produce o coñecemento.

O exceso de datos transfórmase nunha intoxicación cando non pode ser dixerido; para lograr esta asimilación é necesario pensar sobre iso para comprender cara a onde van os procesos e non quedarnos só co impacto dos datos.

É importante comprender o que sucede, pero non basta; é preciso desenvolver a creatividade necesaria para resolver os desafíos; lograr un coñecemento prospectivo que permita adiantarse aos feitos; comprender o sentido das cousas; en fin, é necesario ter coñecemento verdaderamente estratéxico, que é o produto da intelixencia. Todo iso é preguntarse, é facer filosofía.

Facer filosofía é descubrir o filósofo que todos levamos dentro, é desenvolver as nosas potencialidades latentes, é asombrarnos ante a vida e o mundo, é buscar a sabedoría sen sectarismos. Iso é en realidade a filosofía ao xeito clásico: o mellor remedio para saír da intoxicación por exceso de datos, que nos fai caer nas grandes tenazas da manipulación.

Autor: Leonardo Santelices